"इतिहास" एक संकल्पना ....!


टॉलस्टॉयची  " war  and pease " मधील शेवटच्या पानातील काही भाग .

'इतिहास ' या संकल्पनेवरच खुपच विस्ताराने विचार मांडला आहे .

     एखादी गोष्ट घडून गेल्यावर खुप काळाने जेंव्हा आपण मागे वळून त्या गोष्टीकडे पहातो तेंव्हा त्या काळी 
प्रत्यक्ष घडलेल्या घटनांची कारण परंपरा आपण आजच्या परिणामाच्या  संदर्भात ठरवत असतो .  म्हणजे 
समजा , एखादी लढाई होउन गेली .  पुढे तिचा इतिहास लिहायचा झाला तर ती लढाई जो जिंकला  तोच कसा 
शूर  होता, त्याची योजना,शिस्त, त्याच्या सैनिकांची स्वामिनिष्टा , सात्विकता , पुण्याई सर्व काही गुणांनी त्याची बाजू अधिक जड़ असल्याने तो जिंकला , आणि त्या मानाने अनेक बाबतीत कमी पडल्याने त्याचा शत्रु 
हरला, हेच इतिहासाचे सार असते .

     प्रत्यक्षात मात्र परिस्तिथी फार वेगळी असू शकते .कधी कधी असेही असू शकते की , इतिहासकाराने जिंकणा -यांच्या खाती जमा केलेले गुण खरे तर हरलेल्याच्या जवळ असतात . तो कुठेही कमी नसतो . पण 
अचानक पाउस येतो , रोगराई येते , अपघात होते , निरोप पोहचवाण्याच्या मार्गात अनपेक्षित अडचणी येतात नैसर्गिक किंवा मानव निर्मित एखादे क्षुल्लक कारण परिणामी फार महत्वाचे ठरते आणि डांव उलटा पडतो .

        टॉलस्टॉयची  इतिहासाची ही संकल्पना वाचल्यावर एकुणच इतिहासाकडे  'खरे वास्तव '  म्हणून पहावे का .?असा प्रश्न पडतो .! अगदी आताचेच उदहारण म्हणजे संभाजी ब्रिगेड़ने 'ख-या' इतिहासाचे दाखले देत 'शिवाजी महाराजांचे 'दोदोजी कोंडदेव' हे गुरु  नव्हतेच ... आणि त्यांचा पुतळा रातोरात हट्वायला लावला .....! शिवाजी महाराज आणि रामदास समर्थ महाराज एकदाही प्रत्यक्ष भेटले नाहीत मग ते त्यांचे अध्यात्मिक गुरु कसे ...? असाही ऐतिहासिक प्रश्न विचारला गेला . 

       पण शेवटी इतिहास हे काळाचे 'चरित्र ' असते !  आणि ते काळा प्रमाणे त्याच्यातही उलथापालथ होत राहणारच ......! आपल्या पर्यन्त आज पोहचलेला इतिहास हा कानगोष्टी सारखा एका कानातून दुस-या कानापर्यंत पोहाचलेला नसेल कशावरून .....? वेगळ्या अर्थी वेगळा अन्वयार्थ घेउन नवी फलश्रुति देणारा इतिहास ! पुढच्या पिढीपर्यन्त पोहचण्या पुर्वीच इतिहास  "इतिहासजमा"  होउ नये हीच इच्छा .......!




     

"स्वप्न" म्हणजे काय .......?

   


     "स्वप्न" म्हणजे काय .....? याचा शोध  घेताना आपण नकळत आपल्या आंतर गाभा-रयात जातो ......!
जिथे कधी कधी आपल्यातला स्व अवती भवति असतो ...... पण तरीही तो अदृश्य असतो…! तर  कधीतरी तो आपल्या सोबत इतराना घेतो… ! स्वप्न खुप अधभुत असतात ...... कालच मला स्वप्न पडले ......! मी लहानशी आमच्या जुन्या घराच्या मागच्या पडवित माझ्या बबली नावाच्या मैत्रीणीशी भातुकली भातुकली खेळत होते…!  आणि तिथे आमच्यात खेळायला  कोण आले ...... तर माझीच सहा वर्षाची चिमुकली मुलगी .....!   आणि मी तिला माझ्यात खेळायलाच  घेतले  नाही … ! ती बिचारी एवढेसे तोंड करून निघून गेली ......!
सकाळी उठले .... आणि मलाच माझ्या स्वप्नाची गंमत वाटली ......! माझ्या स्वप्नात मी एक  लहान मुलगी ..... आणि माझ्याबरोबर खेळायला मिळावे म्हणून हट्ट करणारी माझीच  चिमुकली लहान लेकही स्वप्नात येते ......! या स्वप्नाचा अर्थ काय लावावा ......?

     पण या स्वप्ना च्या अर्थाचा खुप विचार नाही करावा लागला .....! मी नोकरी करणारी आई ..... माझ्या लेकीला कितीसा वेळ मी देते ...?

   तिलाही माझ्या बरोबर खेळावेसे वाटते .....! पण मी तिच्या बरोबर मनसोक्त  खेळुही  शकत नाही ......! मलाही तिच्याबरोबर तिचे बालपण अनुभवायाचे आहे ..... पण घड्याळाच्या काट्यांमधे आमचे दोघींचे खेळणे हरवले  आहे…! मी माझ्या लेकीला माझ्या खेळात म्हणूनच नाही घेतले …!

      स्वप्नांचे आणि आपल्या जगण्याचे धागे असे एकमेकांत गुंफलेले असतात ......!  फक्त ती  स्वप्ने जागेपणी हरवलेल्या  दुर्लक्षित क्षणांची जाग  स्वप्नात आणून देतात…!

              "स्व"  ला समजून घेण्यासाठी स्वप्नांचा असा उपयोग होऊ शकेल कदाचित ........!!!!!! 



                                                                                                           " समिधा "
                                        






"इसीलिए शायद"

     असावरी काकडे मराठी साहित्य जगतातील अत्यंत प्रतिष्ठित आणि प्रसिध अश्या कवयित्री आहेत… १९९३ साली त्यांचा पहिला मराठी काव्य संग्रह प्रसिद्ध झाला "आरसा "  आणि या पहिल्याच काव्य संग्रहाला महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार मिळाला  ....!
      "इसीलिए शायद " हा त्यांचा हिंदी मधील काव्य संग्रह असून या काव्य संग्रहाला दिल्ली केंद्र निदेशालायाचा एक लाखाचा पुरस्कार मिळाला आहे…!
         आदरणीय असवरीजी या मझ्या अत्यंत आवडत्या कवयित्री आहेत .....! त्यांच्याच "इसीलिए शायद " या काव्य संग्रहाचे वाचन करीत आहे ... त्यातील काही मौलिक ... तुमच्या पर्यन्त पोहचवन्याचा प्रामाणिक प्रयत्न .....!

       "इसीलिए शायद " कवितांचे वाचन चालू आहे .....! प्रत्येक कविते मध्ये एक आमच्याच मनातील विचार आहे ... पण त्या कवितांची दिशा एक वेगळा दृष्टिकोण  देऊन जाते ...!
…!
      जेंव्हा आपण त्या वादळात सापडलेले असतो तेंव्हा नियति ..... परमेश्वर ..... स्वत:च्या नशिबाला दुषणे देतो .... पण  'हर तूफान '  या कवितेने एक वेगळा दृष्टिकोण दिला आहे….!  

     कविता संग्रहातील ही सुरुवातिचीच कविता 'हर तूफान ' अप्रतिम .  आपल्या आयुष्यात कधी कधी असा  प्रसंग येतो  तेंव्हा जसे आज आपण असतो तसे कदाचित उरले नसतो .....! कदाचित तसे घडले नसतो ....!आयुष्यातील 'त्या' वादळामुळे  आपण असे काही ढवळून निघतो ... जसे आपल्या जीवन सागरात मंथन व्हावे आणि असे नवे काही लाभावे ज्याने आपल्या जीवनाला नवा अर्थ यावा…!

                                                     हर तूफान
                                                      हमेशा खत्म नहीं करता हमें
                                                      कभी कभी वह
                                                      पत्तों जैसे
                                                      उड़ाकर
                                                      पहुंचाता है वहाँ
                                                      जहाँ पहुँचने  के लिए
                                                      शायद हमें
                                                      कई साल गुजारने पड़ते .....!

    'प्रगति '  अतिशय समर्पक शब्दात मांडलेली ही कविता .......  माणसाची प्रगति  सर्व स्तरांवर होत आहे…!
आबादी ,भीड़ , गंदगी ...... प्रगतीचा पुढे जाणारा मार्ग दाखवताना तो कसा अध:पतनाकड़े नेतो ....हे या दृष्टांताने परखड पणे  दाखवून माणसातील माणुसकी घटत घटत तो माणसातुन पशु मध्ये परिवर्तित होत आहे .....! आजच्या माणसातिल पशुत्वाच्या घटना ऐकताना ही कविता मनाला चटका लावून जाते…!
                                               
                                                       आबादी
                                                       भीड़
                                                       गंदगी
                                                       इमारते
                                                       प्रदुर्षण
                                                       हवस
                                                      बीमारियाँ
                                                      धार्मिकता
                                                      भ्रषाटाचार
                                                     वैज्ञानिक प्रगति
                                                    वाहनोंकी संख्या
                                                    दुर्घटनाये
                                                    महंगाई
                                                    सब कुछ
                                                    बढ़ रहा है
                                                   तूफान की गति से

                                                   सिर्फ हम है
                                                  कि घटते जा रहे है ...!
                                                  गाँव शहर में
                                                 और
                                                शहर महानगर में
                                                बदलता जा रहा है
                                               और मनुष्य ?
                                              शायद पशु में ...!

     'वह औरत ' या कवितेतून एक असाहय स्त्री ची जगण्याची धडपड , जगण्यातील संघर्ष आपल्या मुलाना उराशी घट्ट पकडून ... रस्ता ओलांडण्याच्या एक कृतीतून दाखवला आहे ... याला तोड़ नाही ....! 'तिच्या ' जगण्याचा   अवघा संघर्ष यातून प्रतीत करून तिच्या संघर्षाची धार किती "धारदार" आहे हे 'ती जीवन की मृत्यु" कशाला घाबरते .....? असा शेवटी प्रश्न विचारून  आपल्याला थकक केले आहे  ..!

                                                     सहमी हुई
                                                    वह  औरत
                                                    रास्ता लाँघ रही थी

                                                    दोनों हातोंसे
                                                    उसने अपने
                                                   दो बचों कों
                                                   कसकर पकड़ा है

                                                    यातायात में
                                                    फँसी है वह
                                                    भर आई है उसकी आँखे

                                                   कुछ अलग ही
                                                  दिख रहा है
                                                  उसके चेहरे पर
                                                 छाया हुआ भय ..!

                                                एक संधिग्धता भाव
                                                मिला हुआ है ऑस में ...!
                                                शायद
                                                वह समझ नहीं प् रही
                                                कि उसे
                                                किससे डरना है
                                                मृत्यु से… ?
                                                या  जीवन से ?


    असावरीजी यांच्या  प्रत्येक कवितेत एक नवा दृष्टिकोण आहे .... त्याचाच शोध मी घेत आहे .... प्रत्येक कविता मनाला वेगाळाच आनंद देत  आहे .....!

     कोहारां , अकेली नहीं  ….  या सारख्या कविता  "बाई" तू  एकटी  नाहीस  …. तुझ्या आस पास। . तुझ्या मागे पुढे एक शक्ति आहे…. ! तिला तू पहाण्याचा  …. तिचे अस्तित्व जाणण्याचा  प्रयत्न कर  …. !

                        "हमारें दरमियान
                         सिर्फ
                         कोहरा ही तो है
                         देखो नं   …. "        किंवा

                        " मैंने देखा
                          पीछे
                          पूरब खड़ी हैं   …!


                         फिर चल पड़ी   …
                         अकेली नहीं , रोशनी के साथ   …!

         कविते मध्ये आशावाद ओतप्रोत भरलेला आहे  …!  "चोकों मत " ही कविता मनाला खुपच भावली   …!
यात इतके अनापेक्षित वर्णन आहे   … की मनाला स्पर्शुन गेल्याशिवाय रहातच नाही   …!


                  " चौंको मत
                    दरवाजे पर किसी की
                    दस्तक सुन कर
                   अनचाहा कोई नहीं होगा वहां
                   वह तो दस्तक दे कर
                    नहीं आता कभी   ….!

                   होगा शायद आँगन में
                   बिन बुलाये आ कर
                   नाचने वाला मोर
                   या फिर
                   बहुत पहले
                   उभरने की कोशिश में
                   दफन हुई  चाहत में से
                   उगे हुए बेनाम फूल की गंध  …!

    या आणि या  सारख्या अनेक अनपेक्षित कल्पना वाटाव्यात अश्या आशयाच्या कवितेतील ह्या ओळी आपल्याला मात्र "चौंका " देतात…!

                   " क्या होता "  …. ? ही कविता तर  मनुष्य प्राण्याच्या एकुणच वैशिष्ट्याला "नगण्य " स्वरुप देऊन जाते "चिड़िया   … तोता   … मैना
                  कौआ   … कबूतर   …
                  कई प्रकार के
                  पंछी होते है
                 अलग अलग रंग होते है   …!

                लेकिन
                उनके नाम नहीं होते
                हर  कौआ
                सिर्फ कौआ कहलाता है   ….!

पुढच्या ओळीमध्ये त्यानी जो प्रश्न केला आहे तो खरच विचार करण्यास प्रवृत्त करतो  ….

                 क्या होता
                 अगर  मनुष्य का  भी
                 कोई विशेषनाम ना होता   ।?
                 हर मनुष्य
                 सिर्फ मनुष्य कहलाता
                 तो क्या होता   …?

                 सिर्फ मनुष्य
                 न कोई नाम   … जात
                 धर्म   … भाषा  …. प्रांत   …
                 सिर्फ मनुष्य
                 कोई भेद नहीं   …

                वैसे भी
                तोते से बेहतर
               करता भी क्या है मनुष्य
               ऐसी कोई
               विशीष्टता पा कर  ….?


                आसावरी काकडे यांचा पहिला काव्य संग्रह " आरसा" आणि हा हिंदी काव्यसंग्रह "इसीलिए शायद " या मधील आशय  आणि विषय भिन्न आहेत  … कवितांची प्रकृति  आणि त्या कवितामधिल प्रवृति वैश्विक आहे    … समाजशीलता हा या कवितांमधील मुळ गाभा आहे असे मला वाटते  …! तरीही प्रत्येक वाचकाची मनोदृष्टि वेगळी असते …  त्या दृष्टीने ह्या  कविता अधिक  गहन अर्थाने समोर येऊ शकतात   …!

                  या काव्यसंग्रहातिल सर्वच कविता एका वेगळ्या अर्थाने  मनाला आनंद देतातच पण मनाला भिड़ताना विचार करण्यास प्रवृत्त करतात   . ज्याना आसावरी काकडे यांच्या आधीच्या कविता वाचून माहित असतील त्याना हा काव्यसंग्रह आवडेलच पण ज्याना त्या अजुन कवितेमधुन  भेटल्या नसतील त्याना त्यांचे हे साधे  सोपे वाटणारे  पण तरीही विलक्षण काव्य  नक्कीच पुन्हा पुन्हा वाचायला आवडेल !!!!


               त्यांच्याच संग्रहातील शेवटच्या  कवितेतील ओळी

                     कितने अद्भुत होते है
                     शब्द  !
                     कई तरह
                     कई बार
                     सत्य को
                     उजागर करते है
                     और फिर
                     धक् लेते है उसे
                     अपने ही प्रकाश से  … !


                    ओह   …!
                    कितने अद्भुत है
                    शब्द   …!



कवितासंग्रह:- "इसीलिए शायद" 
कवयित्री :- आसावरी काकडे
प्रकाशक :- सेतु प्रकाशन (पुणे)

                                                                                 BY  पुष्पांजली कर्वे 













                 





                       
                          

                                                                                                   



  

"देवाशी भांडण"

"देवाशी भांडण" या लेखावरिल वरील आपले विचार  काही पातळी वर समर्थनीय वाटतात  तर काही पातळीवर मनाला पटत  नाहीत .
     एक म्हणजे "देवाशी भांडण" करणारी स्त्री ही पुरुष प्रधान समाजरचनेला शरण गेलेली पापभिरू स्त्री वाटते .किंवा कदाचित ती  खरोखरच दुस-याच्या उद्धारात आपला उद्धार आहे असे समजुन उमजुन 'सवत ' घरात आणून स्वत:च्या स्वत्वाला मिटवून 'मोठ्या हृदयाची  म्हणून त्यागमूर्ति झालेली 'निष्ठावान स्त्री असावी असे वाटते .
    पण दूसरी आजची आधुनिक बुद्धिवादी स्त्री मला अधिक खरी वाटते  .  कारण ती  तिच्यातील स्वत्वाशी      ख-या अर्थाने निष्ठावान आहे , त्यामुले ती  पुरुषी समाज रचनेला शरण जात नाही की त्याग मूर्ति हो सार्थक्यही मिळवत नाही .ती आपली निष्ठा डोळसपणे जागवते/जगवते  म्हणून कोणतीही सजग आधुनिक स्त्री जेंव्हा तिला  कळते की , आपला नवरा आपल्याला मूल देऊ शकत नाही तेंव्हा ती आधुनिक बुद्धिवादी 
स्त्री डोळसपणे परिस्थितीचा स्वीकार करते 'त्याचा ती त्याग करत नाही तर उपलब्ध सर्व उपचार उपायांचा अगदी 'दत्तक ' घेण्याचाही निर्णय घेण्यास तयार असते . पण जर याच्या  उलट परिस्थिति असेल तर ...?पुरुष काय करेल , जरी त्याची मूल्य, निष्ठां कितीही घट्ट असले तरी परिस्थितीला मुरड  घालणार नाही .... तो  मुल्याना त्याच्या निष्ठेला मुरड  घालेल ....! (म्हणजेच स्वत:ची समाज मान्य सोय पाहील )
    त्यामुले आजच्या आधुनिक बुद्धिवादी स्त्रीचे वागणे व तिची  बदलाणारी मूल्य ही तिच्या ठायी बदलत      असणा-या  सक्षमतेचे प्रतिक आहे असे वाटते .....!
     एकुणच जगण्याच्या मुल्यांचा विचार केला तर जसे परिवर्तन हा निसर्गाचा नियम आहे . मग मानवी मूल्य काळाप्रमाणे बदलणारच .....त्यांच्यातही परिवर्तन घडणारच (कारण आज परिस्थितीला मुरड  घालण्यापेक्षा मुल्यांना मुरड घालणे अधिक सोपे झाले आहे )
     मुल्यां बाबत अधिक व्यापक विचार केला तर "जेंव्हा मूल्य ही मानवी जीवनाची वृत्ति बनते  तेंव्हा मानव स्वत:पासून मुक्त होउन सर्वांशात जाउन मिळतो    ....! अर्थात मुल्य आपला आत्मशोध आहे जो परमात्म्याशी जाउन मिळण्याची शक्ति आहे ऊर्जा आहे .  आणि अशी ऊर्जा स्वत:पार होउन इतरांच्या ठायी आनंद देण्यास आपल्याला उद्युक्त करते  ...! आणि म्हणुनच 'आनंद ' चित्रपटातील 'आनंद' मला खरा वाटतो ....!
        थोडक्यात   आजची परिवर्तनशील मूल्य आजच्या जगण्यासाठीची गरज असेल व "जगण्याशी प्रमाणिक असतील" तर ती  लेखन आणि प्रत्यक्ष जगण या दोन्ही स्तरांवर स्विकारावीच लागतात ….!


                                                                                                    "  समिधा "



लोकप्रिय ..........

एखाद्याचं आपल्यातून अवेळी जाणं ……!

       किती किती अवघड असते समजून घेणे  एखाद्याचे आपल्यातून अवेळी जाणं    ....!!  अगदी अनपेक्षित असते  आपल्या साठी   …!  काळाने गनिमिका...

हे तुम्हाला नक्की आवडेल......